ចំពោះអ្នក គិតយ៉ាងណា? ជឿឬទេ ថាថ្ងៃ និងខែ ឆ្នាំ ពិតជា នាំសំណាង និង នាំនូវអព្វមង្គល មកឲ្យអ្នកពិតប្រាកដមែននោះ? ហិហិហិ វាពិតជារឿងខុសស្រឡះតែម្តង! គ្មានជោជ័យណាមួយ ដែលកើតឡើង ដោយគ្មានការប្រឹងប្រែងតស៊ូនិងយកចិត្តទុកដាក់នោះឡើយ! មិនថាកិច្ចការតូច ឬធំប៉ុណ្ណានោះទេ វាតែងតែសម្រេចឡើង ដោយការតស៊ូនិងយកចិត្តទុកដាក់ទាំងអស់ ។ ជាការពិតណាស់ ថ្ងៃ ខែ វាគ្រាន់តែ ការកំណត់ចំណាំ នូវជោគជ័យរបស់មនុស្សម្នាក់ៗប៉ុណ្ណោះ! ។
ពោធិបក្ខិយសង្គហៈ
ពោធិបក្ខិយសង្គហៈ នេះ កាលចែកចេញជាបទ ហើយបាន៣បទ គឺ៖ ពោធិ + បក្ខិយ + សង្គហៈ
ពោធិ ប្រែថា ត្រាស់ដឹង សំដៅយកការត្រាស់ដឹងនូវការធ្វើឲ្យអស់ទៅនៃអាសវៈ គឺត្រាស់ដឹងនៃអរិយសច្ច៤។
បក្ខិយ ប្រែថា ជាផ្នែក គឺជាផ្នែកនៃមគ្គញាណ។
សង្គហៈ ប្រែថា ដោយសង្ខេប ឬរួបរួម។
ពោធិបក្ខិយសង្គហៈ គឺសំដៅយកការបង្រួបបង្រួមធម៌ដែលជាផ្នែកនៃមគ្គញាណ។ វចនត្ថៈរបស់ពោធិបក្ខិយសង្គហៈសំដែងថា៖
ចត្តារិ សច្ចានិ ពុជ្ឈតីតិ = ពោធិ
ប្រែថា ធម្មជាតិណា ត្រាស់ដឹងនូវអរិយសច្ច៤ដូច្នេះ ធម្មជាតិនោះហៅថា ពោធិ។
អង្គធម៌បានដល់ បញ្ញា ដែលប្រកបក្នុងមគ្គចិត្ត៤។ ក្នុងមហានិទ្ទេសព្រះបាលី មានសំដែងថា៖
ពោធិ វុច្ចតិ ចតូសុ មគ្គេសុ ញាណំ ប្រែថា ញាណក្នុងមគ្គចិត្ត៤ ឈ្មោះថា ពោធិ។
ពោធិយា បក្ខេ ភវាតិ = ពោធិបក្ខិយា ប្រែថា ធម៌ដែលកើតនៅក្នុងផ្នែកមគ្គញាណ៤ ឈ្មោះថា ពោធិបក្ខិយ បានដល់ពោធិបក្ខិយធម៌៣៧ប្រការ។
ពោធិបក្ខិយានំ សង្គហោតិ = ពោធិបក្ខិយសង្គហោ
ប្រែថា ការបង្រួបបង្រួមធម៌ដែលជាផ្នែកនៃមគ្គញាណ៤ ដូច្នោះឈ្មោះថា ពោធិបក្ខិយសង្គហៈ។
ក្នុងពោធិបក្ខិយសង្គហៈ មានពួកធម៌៧កង ហើយបើពោលដោយប្រភេទមាន៣៧ប្រការ ដូចមានក្នុងគាថាសង្គហៈថា៖
គាថាសង្គហៈទី៦
ឆន្ទោ ចិត្តមុបេក្ខា ច សទ្ធាបស្សទ្ធិបីតិយោ
សម្មាទិដ្ឋិ ច សង្កប្បោ វាយាមោ វិរតិត្តយំ។
គាថាសង្គហៈទី៧
សម្មាសតិ សម្មាធីតិ ចុទ្ទសេតេ សភាវតោ
សត្តតឹសប្បភេទេន សត្តធា តត្ថ សង្គហោ។
ប្រែសេចក្តីក្នុង
គាថាទី៦-៧ ថា៖ ពោធិបក្ខិយធម៌ទាំងនេះ បើពោលដោយអង្គធម៌ មាន១៤គឺ ឆន្ទ១
ចិត្ត១ តត្រមជ្ឈត្តតា១ សទ្ធា១ បស្សទ្ធិ១ (កាយបស្សទ្ធិ និងចិត្តបស្សទ្ធិ
ទាំង២នេះរាប់យកតែ១) បីតិ១ បញ្ញា១ វិតក្ក១ វិរិយ១ វិរតិ៣ សតិ១ ឯក្កតា១
រួមទាំងអស់ជា១៤។
បើពោលដោយប្រភេទ មាន៣៧ប្រការ។
បើសង្គ្រោះដោយពួកៗ មាន៧កង យ៉ាងនេះគឺ៖
១-សតិប្បដ្ឋាន មាន៤ប្រភេទ
២-សម្មប្បធាន មាន៤ប្រភេទ
៣-ឥទ្ធិបាទ មាន៤ប្រភេទ
៤-ឥន្ទ្រិយ មាន៥ប្រភេទ
៥-ពលៈ មាន៥ប្រភេទ
៦-ពោជ្ឈង្គ មាន៧ប្រភេទ
៧-អដ្ឋង្គិកមគ្គ មាន៨ប្រភេទ
ដូចព្រះបាលីក្នុងមហាសតិប្បដ្ឋានសូត្រ សំដែងថា៖
ភគវា
ឯតទវោច ឯកាយនោ ឯកាយនោ អយំ ភិក្ខវេ មគ្គោ សត្តានំ វិសុទ្ធិយា សោកបរិទេវានំ
សមតិក្កមាយ ទុក្ខទោមនស្សានំ អត្ថង្គមាយ ញាយស្ស អធិគមាយ និព្វានស្ស
សច្ឆិកិរិយាយ យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា។
ប្រែថា ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់យ៉ាងនេះថា៖ ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ផ្លូវ គឺ
សតិប្បដ្ឋានទាំង៤នេះ ជាផ្លូវមូលតែ១ (ប្រព្រឹត្តទៅ) ដើម្បីសេចក្តីបរិសុទ្ធ
នៃសត្វទាំងឡាយ ដើម្បីកន្លងបង់នូវសេចក្តីសោក និងសេចក្តីខ្សឹកខ្សួល
ដើម្បីរំលត់បង់នូវទុក្ខ និងទោមនស្ស ដើម្បីបានសម្រេចនូវអរិយមគ្គ
ប្រកបដោយអង្គ៨ប្រការ ដើម្បីធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន។
១-សតិប្បដ្ឋាន
បណ្តាសព្វសត្វទាំងឡាយ
ដែលត្រូវអន្ទោលវិលវល់ ស្លាប់-កើត នៅក្នុងវដ្តទុក្ខ តាមហេតុ
តាមបច្ច័យយ៉ាងអនេក រាប់ភព រាប់ជាតិមិនអស់នេះ
ដ៏រាបណាដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គម្ចាស់
នៅមិនទាន់បានឧប្បត្តិកឡើងក្នុងលោក ដ៏រាបនោះ
ក៏រមែងនឹងត្រូវអន្ទោលវិលវល់ ស្លាប់-កើត ជាប់បន្តគ្នាទៅទៀត
មិនមានទីបំផុតឡើយ។ កាលបើព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធអង្គនោះ
ព្រះអង្គឧប្បត្តិកឡើងក្នុងលោក
ដោយបានត្រាស់ដឹងនូវអនុត្តរសម្មាសម្ពោធិញាណ ឃើញច្បាស់នូវ ព្រះនិព្វាន
ជាទីមិនមានការអន្ទោលវិលវល់ ស្លាប់-កើត តទៅទៀត
និងទ្រង់បង្ហាញផ្លូវដែលជាដំណើរទៅកាន់ព្រះនិព្វាននោះ សុទ្ធសឹងជាផ្លូវឯក
ផ្លូវតែមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលនឹងញ៉ាំងមកនូវសេចក្តីបរិសុទ្ធហ្មត់ហ្មង
ឲ្យដល់សត្វទាំងឡាយបាន ផ្លូវនោះក៏គឺ សតិប្បដ្ឋាន៤។
ក្នុងព្រះសូត្រនេះ ព្រះអង្គទ្រង់សម្តែងនូវហេតុ និងផលពិសេស នៃសតិប្បដ្ឋានទុកយ៉ាងនេះគឺ៖
ហេតុ គឺជាផ្លូវមូលតែមួយ ដែលជាដំណើរទៅកាន់ព្រះនិព្វាន។
ផល គឺអ្នកចំរើនក្នុងផ្លូវ គឺសតិប្បដ្ឋាននេះ នឹងបានទទួលផលពិសេស៧ប្រការ៖
១-សេចក្តីបរិសុទ្ធហ្មត់ហ្មងចាកកិលេស
២-កន្លងផុតសោកចាកសេចក្តីសោក
៣-កន្លងផុតចាកសេចក្តីខ្សឹកខ្សួល
៤-កន្លងផុតចាកសេចក្តីទុក្ខតាមផ្លូវកាយ
៥-កន្លងផុតចាកទោមនស្សតាមផ្លូវចិត្ត
៦-បានសម្រេចនូវអរិយមគ្គ
៧-បានជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានក្នុងភពនេះ
ពាក្យថា “សត្តានំ វិសុទ្ធិយា”
ដើម្បីសេចក្តីបរិសុទ្ធនៃសត្វទាំងឡាយ មានសេចក្តីអធិប្បាយថា
សត្វទាំងឡាយបានឈ្មោះថាស្អាតបរិសុទ្ធ
ព្រោះមានចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធចាកកិលេសទាំងឡាយ មានលោភៈជាដើម
មិនមែនបានន័យថាស្អាតបរិសុទ្ធ ព្រោះមានរូបរាងកាយស្អាតបាតនោះទេ
ព្រោះហេតុនោះ សត្វទាំងឡាយនឹងឈ្មោះថាបរិសុទ្ធ ឬមិនបរិសុទ្ធ គឺសៅហ្មង
ក៏គឺអាស្រ័យនឹងចិត្តដែលបរិសុទ្ធ ឬសៅហ្មងនោះឯង “កាលបើចិត្តសៅហ្មងហើយ
ទុក្ខគតិនឹងមានប្រាកដ កាលបើចិត្តមិនសៅហ្មង សុគតិនឹងមានប្រាកដ”
កាលបើចិត្តបរិសុទ្ធ មិនសៅហ្មងសោះ ដោយប្រការទាំងពួង ដោយបានសម្រេចគឺ
ព្រះអរហន្តក៏រមែងរំលត់ក្នុងសង្សារវដ្តទាំងអស់បាន
មិនត្រឹមតែទុក្ខក្នុងអបាយប៉ុណ្ណោះទេ ដូច្នេះមគ្គ
គឺសតិប្បដ្ឋាន៤នេះជាផ្លូវមូលតែមួយ ដើម្បីសេចក្តីបរិសុទ្ធនែសត្វទាំងឡាយ
ហើយធ្វើសត្វទាំងឡាយឲ្យរលត់ទុក្ខបានដោយពិត។
ពាក្យថា “ទុក្ខទោមនស្សានំ អដ្ឋង្គមាយ” ដើម្បីរំលត់បង់នូវទុក្ខ
និងទោមនស្ស មានសេចក្តីអធិប្បាយថា ដើម្បីសេចក្តីតាំងនៅ នឹងបាននៃទុក្ខ
គឺសេចក្តីទុក្ខតាមកាយ និងសតិ និងទោមនស្ស គឺសេចក្តីទុក្ខតាមផ្លូវចិត្ត។
ដូច្នេះមគ្គ គឺសតិប្បដ្ឋាន៤នេះ មានអនុភាព ធ្វើដោយសេចក្តីទុក្ខ
និងទោមនស្សតាំងនៅមិនបាន។
ពាក្យថា “ញាយស្ស អធិគមាយ” ដើម្បីសម្រេចនូវញេយ្យធម៌ មានសេចក្តីអធិប្បាយថា អរិយមគ្គដែលប្រកបដោយអង្គ៨ មានសម្មាទិដ្ឋិជាដើម ព្រះអង្គហៅថា(ញេយ្យធម៌)
ព្រោះជាធម៌ដែលបណ្ឌិតគប្បីដឹង គប្បីចាក់ធ្លុះ។ ប៉ុន្តែថា អរិយមគ្គនេះ
ជាលោកុត្តរមគ្គ ជាអ្នកខាងចុង ដែលបុគ្គលគប្បីសម្រេចចាក់ធ្លុះបាន
ដោយការចម្រើនសតិប្បដ្ឋាន៤ ដែលជាលោកិយមគ្គ ជាអ្នកខាងដើមសិន និងសម្រេចបាន
ដោយវៀរចាកការចម្រើនសតិប្បដ្ឋានមិនបានឡើយ
សូម្បីអ្នកដែលសម្រេចចាក់ធ្លុះភ្លាមៗក្នុងពេលស្តាប់ធម៌ទេសនាចប់ក៏ដោយ។
ដូច្នេះមគ្គ គឺសតិប្បដ្ឋាន៤នេះ
ជាផ្លូវញ៉ាំងឲ្យការសម្រេចចាក់ធ្លុះនូវញេយ្យធម៌បានដោយពិត។
កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈា ទោមនស្សំ។
ប្រែថា
ពិចារណាឃើញនូវកាយក្នុងកាយទាំងឡាយជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបទទាំង៤
មានព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅនូវកិលេស ជាអ្នកដឹងខ្លួន
មានស្មារតី(ជាគ្រឿងកំណត់)កំចាត់បង់នូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សក្នុងលោកចេញ១។
វេទនាសុ វេទនានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈា ទោមនស្សំ។
ប្រែថា
ពិចារណាឃើញនូវវេទនាក្នុងវេទនាទាំងឡាយជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបទទាំង៤
មានព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅនូវកិលេស ជាអ្នកដឹងខ្លួន
មានស្មារតី(ជាគ្រឿងកំណត់)កំចាត់បង់នូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សក្នុងលោកចេញ១។
ចិត្តេ ចិត្តានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈា ទោមនស្សំ។
ប្រែថា
ពិចារណាឃើញនូវចិត្តក្នុងចិត្តទាំងឡាយជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបទទាំង៤
មានព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅនូវកិលេស ជាអ្នកដឹងខ្លួន មានស្មារតី
(ជាគ្រឿងកំណត់) កំចាត់បង់នូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សក្នុងលោកចេញ១។
ធម្មេសុ ធម្មានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈា ទោមនស្សំ។
ប្រែថា
ពិចារណាឃើញនូវធម៌ក្នុងធម៌ទាំងឡាយជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបទទាំង៤
មានព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅនូវកិលេស ជាអ្នកដឹងខ្លួន មានស្មារតី
(ជាគ្រឿងកំណត់) កំចាត់បង់នូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សក្នុងលោកចេញ១។
សតិប្បដ្ឋានមាន៤ប្រភេទ
១-កាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន សតិតាំងមាំនៅក្នុងការរឮកដឹង
នូវលក្ខណៈនៃសភាវរូបត្រង់កាយ ដែលកំពុងប្រាកដ គឺខ្យល់ដកដង្ហើមចូល-ចេញ
ឥរិយាបទធំ-តូចជាដើម ដោយអាការៈប្រាសចាកតួខ្លួន សត្វ បុគ្គលជារឿយៗ
អង្គធម៌បានដល់ សតិចេតសិក ដែលប្រកបក្នុងមហាកុសលចិត្ត៨ មហាកិរិយាចិត្ត៨ លោកុត្តរចិត្ត៨។
២-វេទនានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន សតិតាំងមាំនៅក្នុងការរឮកដឹងនូវលក្ខណៈនៃសភាវនាមត្រង់វេទនាដែលកំពុងប្រាកដ
គឺ សុខ ទុក្ខ ព្រងើយៗដោយអាការៈប្រាសចាក តួខ្លួន សត្វ បុគ្គលជារឿយៗ
អង្គធម៌បានដល់ សតិចេតសិក ដែលប្រកបក្នុងមហាកុសលចិត្ត៨ មហាកិរិយាចិត្ត៨ លោកុត្តរចិត្ត៨។
៣-ចិត្តានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន សតិតាំងមាំនៅក្នុងការរឮកដឹងនូវ
លក្ខណៈនៃសភាវនាមត្រង់ចិត្ត ដែលកំពុងប្រាកដ គឺ ចិត្តមានរាគៈ
ចិត្តមានទោសៈជាដើម ដោយអាការៈប្រាសចាក តួខ្លួន សត្វ បុគ្គលជារឿយៗ
អង្គធម៌បានដល់ សតិចេតសិក ដែលប្រកបក្នុង
មហាកុសលចិត្ត៨ មហាកិរិយាចិត្ត៨ លោកុត្តរចិត្ត៨។
៤-ធម្មានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន
សតិតាំងមាំនៅក្នុងការរឮកដឹងនូវ លក្ខណៈនៃសភាវរូប ឬសភាវនាមត្រង់ធម្មៈ
ដែលមិនមែនជាកាយ ជាវេទនា ជាចិត្ត ដែលកំពុងប្រាកដ គឺមាននីវរណៈ៥ ខន្ធ៥ជាដើម
ដោយអាការប្រាសចាក តួខ្លួន សត្វ អង្គធម៌បានដល់ សតិចេតសិក ដែលប្រកបក្នុងមហាកុសលចិត្ត៨ មហាកិរិយាចិត្ត៨ លោកុត្តរចិត្ត៨។
ចំពោះអង្គធម៌ របស់សតិប្បដ្ឋាននៅក្នុងទីនេះ ជាការសំដែងយ៉ាងទូលំទូលាយ តាំងអំពីការចាប់ផ្តើមសតិជាតំបូងទៅ ទើបអង្គធម៌បានដល់ សតិ ដែលប្រកបក្នុងមហាកុសលញាណវិប្បយុត្តចិត្ត៤ផង។
ឯព្រះអរហន្ត កាលមានបំណងចម្រើនសតិប្បដ្ឋាន ក៏អាស្រ័យមហាកិរិយាចិត្ត៨ និងទាំងរាប់បញ្ចូលដល់សតិ ដែលប្រកបក្នុងលោកុត្តរចិត្ត៨ទៀត។
ប៉ុន្តែ
បើពោលនូវការចម្រើនសតិប្បដ្ឋានដោយត្រង់ ដើម្បីឲ្យវិបស្សនាកើតឡើង
រហូតដល់មគ្គញាណទាំង៤នោះ រមែងត្រូវតែអាស្រ័យសតិ
ដែលប្រកបក្នុងមហាកុសលញាណសម្បយុត្តចិត្ត និងសម្មាសតិដែលជាអង្គមគ្គ
ដែលប្រកបក្នុងមគ្គចិត្ត៤នោះប៉ុណ្ណោះ។
កាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន
កាយានុបស្សនា កាលបើចែកហើយបាន៣បទ គឺៈ
កាយ + អនុ + បស្សនា
កាយ ប្រែថា ប្រជុំដោយ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ ជាដើម បានដល់រូបធម៌
អនុ ប្រែថា តាម
បស្សនា ប្រែថា ឃើញ
កាយានុបស្សនា ប្រែថា តាមឃើញកាយរឿយៗ បានសេចក្តីថា តាំងសតិកំណត់ពិចារណា តាមឃើញនូវកាយដោយបញ្ញាជារឿយៗ រហូតដល់វិបស្សនាកើតឡើងឃើញ កាយ គឺរូបធម៌តាមសេចក្តីពិត
ដែលមិនមែនជាសត្វ បុគ្គល តួខ្លួន យើង គេ ឯងឡើយ ត្រឹមតែជារូបធម៌
ជាធាតុមិនដឹង ជារបស់មិនស្អាត មានការបែកធ្លាយ ផុយរលួយទៅវិញជាធម្មតា។
កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋាន សតិតាំងមាំនៅក្នុងការពិចារណារឿយៗនូវ កាយ គឺរូបធម៌នោះ។
ឥធ ភិក្ខវេ ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ អាតាបី សម្បជានោ សតិមា វិនេយ្យ លោកេ អភិជ្ឈាទោមនស្ស។
ឥធ
អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ
អជ្ឈត្តំ វិហរតិ វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ
វិហរតិ វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ វិហរតិ សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ
វិហរតិ។
ឥធ កាយោ តិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ យាវទេវ ញាណមត្តាយ បដិស្សតិមត្តាយ។ អនិស្សិតោ ច វិហរតិ ន ច កិញ្ចិ លោកេ ឧបាទិយតិ។
ឯវម្បិ ភិក្ខវេ ភិក្ខុ កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ។
ប្រែថា
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភិក្ខុក្នុងសាសនានេះ ពិចារណាឃើញជារឿយៗ
នូវកាយក្នុងកាយជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤
មានព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅកិលេស ជាអ្នកដឹងខ្លួន មានស្មារតី
(ជាគ្រឿងកំណត់)កំចាត់បង់នូវអភិជ្ឈា និងទោមនស្សក្នុងលោកចេញ។
ភិក្ខុពិចារណាឃើញជារឿយៗ នូវកាយក្នុងកាយ ជាខាងក្នុង (កាយរបស់ខ្លួន)
ជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤យ៉ាងនេះផង ពិចារណាឃើញជារឿយៗ នូវកាយក្នុងកាយ
ជាខាងក្រៅ (កាយរបស់បុគ្គលដ៏ទៃ) ជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង
ពិចារណាឃើញជារឿយៗ នូវកាយក្នុងកាយ ខាងក្នុង និងខាងក្រៅ (កាយរបស់ខ្លួន
និងកាយរបស់បុគ្គលដ៏ទៃ) ជាប្រក្រតីគ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង ពិចារណាឃើញជារឿយៗ
នូវធម៌ដែលប្រជុំកើតឡើងក្នុងកាយគ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង ពិចារពាឃើញជារឿយៗ
នូវធម៌ដែលសូន្យទៅក្នុងកាយ គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង ពិចារណាឃើញជារឿយៗ
នូវធម៌ដែលប្រជុំកើតឡើងក្នុងកាយ ទាំងធម៌ដែលសូន្យទៅក្នុងកាយ
គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង។ មួយទៀតស្មារតី (ជាគ្រឿងកំណត់កាយ) របស់ភិក្ខុនោះ
ក៏ផ្ចង់គើងចំពោះថា កាយមានមែន (តែមិនមែនសត្វ មិនមែនបុគ្គល មិនមែនស្រី
មិនមែនប្រុសជាដើម) គ្រាន់តែជាទីកំណត់ ដើម្បីឲ្យចម្រើនប្រាជ្ញា
ដើម្បីឲ្យចម្រើនស្មារតីប៉ុណ្ណោះ។
ភិក្ខុមានចិត្តមិនអាស្រ័យ (ដោយតណ្ហា និងទិដ្ឋិ) គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ផង មិនប្រកៀកប្រកាន់អ្វីតិចតួចក្នុងលោកផង។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ភិក្ខុពិចារណាឃើញជារឿយៗ នូវកាយក្នុងកាយ ជាប្រក្រតី គ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤យ៉ាងនេះឯង។
ពាក្យថា កាយេ កាយានុបស្សី ប្រែថា ពិចារណាឃើញរឿយៗ នូវកាយក្នុងកាយ
គឺជាអ្នកតាមពិចារណាឃើញរឿយៗនូវរូបកាយប៉ុណ្ណោះ
មិនមែនជាអ្នកតាមពិចារណាឃើញវេទនា ចិត្ត ឬធម៌ទេ។ ការពិចារណាឃើញក្នុងអ្វី?
ក្នុងកាយ គឺក្នុងរូបរាងកាយ សរីរៈ នោះហ្នឹងឯង។
ដូច្នេះ ពាក្យថា កាយេ ប្រែថា ក្នុងកាយគឺក្នុងរូបរាងកាយ ឬសរីរៈ។ ព្រះមានព្រះភាគទ្រង់តាំង កាយនេះ ក៏គួរដល់កាលកំណត់ដឹង និងលះបង់ នូវ ភវសញ្ញាជាដើមចេញ មិនឲ្យច្រឡូកច្រឡំគ្នា។
ពាក្យថា កាយានុបស្សី ប្រែថា ពិចារណាឃើញនូវកាយ
គឺតាមពិចារណាឃើញរឿយៗ ត្រឹមតែជារូបធម៌ មានធាតុដីជាដើមប៉ុណ្ណោះ
តាមសមគួរដល់កម្មដ្ឋាននោះៗ រហូតដល់ឃើញថា មានការកើតឡើង រលត់ទៅ មិនទៀង
ជាទុក្ខ ជាអនត្តា មិនមែនជាសត្វ មិនមែនជាបុគ្គល តួខ្លួន មិនមែនស្រី
មិនមែនប្រុស ពោលគឺ មានសតិរឮកដឹងនូវរូបកាយតាមសេចក្តីពិត ដោយសភាពជា រូបធម៌ ក្នុង១៤បព្វៈ នោះជាប្រក្រតីធម្មតាក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ។
ពាក្យថា វិហរតិ ប្រែថា ជាប្រក្រតីគ្រប់ឥរិយាបថទាំង៤ គឺឲ្យប្រព្រឹត្តទៅជានិច្ច គឺពិចារណាជារឿយៗនោះឯង។
ពាក្យថា អាតាបី អង្គធម៌បានដល់ វិរិយចេតសិក គឺមានសេចក្តីព្យាយាមជាគ្រឿងដុតកំដៅកិលេស ដោយការកំណត់កាយ (រូបធម៌) ជាអារម្មណ៍។
ពាក្យថា សម្បជានោ អង្គធម៌បានដល់ បញ្ញាចេតសិក មានន័យថា មានសេចក្តីដឹងខ្លួន គឺប្រកបដោយបញ្ញាដឹងច្បាស់នូវអារម្មណ៍តាមសេចក្តីពិត ថាជារូបធម៌ ឬជានាមធម៌។
ពាក្យថា សតិមា អង្គធម៌បានដល់ សតិចេតសិក មានន័យថា មានស្មារតី គឺប្រកបដោយសតិ មិនភ្លេចភ្លាំងស្មារតី តាមរឮកនូវអារម្មណ៍កម្មដ្ឋាន(រូបធម៌) តាមសេចក្តីពិតដែលកំពុងប្រាកដ។
ឯបញ្ញាដែលតាមពិចារណាឃើញ កាយ
តាមសេចក្តីពិតយ៉ាងនេះ រមែងមានដល់បុគ្គល អ្នកមានសម្បជ្ជញ្ញៈ
គឺសេចក្តីដឹងខ្លួនព្រម មិនវង្វេងភ្លេចស្មារតីជានិច្ចគ្រប់ពេល
ដោយមានការញ៉ាំងសតិចូលទៅតាំងទុកត្រង់កាយជារឿយៗ ជាប់តៗគ្នាប៉ុណ្ណោះ
ដែលសំរេចបាន ដោយអាស្រ័យសេចក្តីព្យាយាម។ ព្រោះហេតុនោះ ទើបអាចពោលបានថា
បញ្ញាដែលអាចដឹង អាចឃើញបាន នូវកាយ តាមសេចក្តីពិតយ៉ាងនេះ រមែងសំរេចបាន
ព្រោះភាពជាបុគ្គលអ្នកប្រកបដោយធម៌៣ប្រការគឺ សេចក្តីព្យាយាម១
សម្បជ្ជញ្ញៈសេចក្តីដឹងខ្លួន១ សតិស្មារតីរឮកបាន១។
ឯសតិដែលចូលទៅតាំងទុកត្រង់កាយ ដែលប្រកបព្រមដោយធម៌២យ៉ាងដ៏ទៃ
គឺសេចក្តីព្យាយាម គ្រឿងដុតកំដៅកិលេស និងសម្បជ្ជញ្ញៈ សេចក្តីដឹងខ្លួននេះឯង
ដែលឈ្មោះថា កាយានុបស្សនាសតិប្បដ្ឋាន។
ពាក្យថា វិនេយ្យ ប្រែថា កំចាត់បង់ គឺបាននាំចេញ ដោយតទង្គវិនេយ្យ។
ពាក្យថា លោកេ
ប្រែថា ក្នុងលោក គឺរបស់ដែលវិនាសបាន បែកធ្លាយបាន គឺក្នុងឧបាទានក្ខន្ធ៥
បានដល់រូបក្ខន្ធ និងនាមក្ខន្ធ ប្រជុំរួមគ្នា ដែលជាទីកើតនៃលោភៈ
និងទោសៈនោះឯង។
ពាក្យថា អភិជ្ឈា អង្គធម៌បានដល់ លោភៈចេតសិក គឺសេចក្តីស្រឡាញ់ ពេញចិត្ត ដែលមានកាយសម្បត្តិជាមូល។
ពាក្យថា ទោមនស្សំ អង្គធម៌បានដល់ ទោសៈចេតសិក ដែលកើតរួមជាមួយនឹងទោមនស្សវេទនា គឺ សេចក្តីមិនស្រឡាញ់ ស្អប់ មិនពេញចិត្តដែលមានកាយវិបត្តិជាមូល។
សេចក្តីថា សតិប្បដ្ឋាន
នេះឯង កំចាត់បង់នូវលោភៈ និងទោសៈ បានពិតប្រាកដ។
ការដែលបុគ្គលនឹងប្រារព្ធនូវបដិបទាអ្វីណាមួយ ដើម្បីកំចាត់បង់នូវលោភៈ
និងទោសៈ បានពិតប្រាកដជាដាច់ខាត បដិបទានោះត្រូវតែបានដល់សតិប្បដ្ឋានប៉ុណ្ណោះ
ព្រោះសតិប្បដ្ឋាន ជាមជ្ឈិមាបដិបទា។ មជ្ឈិមាបដិបទា
ជាបដិបទាចម្រើនអរិយមគ្គមានអង្គ៨ ចម្រើន សីល សមាធិ បញ្ញា។
ឯការកំចាត់បង់លោភៈ និងទោសៈនេះ និងកំចាត់បង់ក្នុងធម៌អ្វីណាៗដ៏ទៃ មិនបានទេ គឺ កំចាត់បង់ ក្នុងលោកគឺឧបាទានក្ខន្ធ៥ ដែលជាទីកើតនៃលោភៈ និងទោសៈនោះឯង។
ពាក្យថា ឥធ អជ្ឈត្តំ វា កាយេ កាយានុបស្សី ប្រែថា ភិក្ខុណាពិចារណាឃើញ នូវកាយក្នុងកាយជាខាងក្នុងនេះមានន័យថា
តាមពិចារណាឃើញនូវរូបធម៌តាមសេចក្តីពិត ដែលមិនមែនជាសត្វ បុគ្គល តួខ្លួន
យើង គេ ស្រី ប្រុស មានការកើតឡើង-រលត់ទៅ មិនទៀង ជាទុក្ខ ជាអត្តា ។
ក្នុងកាយ គឺក្នុងរូបរាងកាយសរីរៈ ជាខាងក្នុង គឺកាយដែលជារបស់ខ្លួនឯង ដែលប្រកាន់ថា ជាខ្លួននោះ។
ពាក្យថា ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ ប្រែថា ជាខាងក្រៅនេះមានន័យថា តាមពិចារណាឃើញនូវរូប តាមសេចក្តីពិត ដែលមិនមែនជាសត្វ បុគ្គល តួខ្លួន ក្នុងកាយ គឺក្នុងរូបរាងកាយសរីរៈ ជាខាងក្រៅគឺ កាយដែលជារបស់អ្នកដ៏ទៃ ដោយបង្អោនតាមការឃើញក្នុងរូបរាងកាយរបស់ខ្លួន មានទំនងយ៉ាងនេះថា របស់ខ្លួនយ៉ាងណា របស់អ្នកដ៏ទៃក៏យ៉ាងនោះ។
ពាក្យថា អជ្ឈត្តំ ពហិទ្ធា វា កាយេ កាយានុបស្សី វិហរតិ ប្រែថា ភិក្ខុពិចារណាឃើញ នូវកាយក្នុងកាយ ទាំងខាងក្នុង និងទាំងខាងក្រៅនេះមានន័យថា តាមពិចារណាឃើញនូវរូបធម៌តាមសេចក្តីពិត ដែលមិនមែនជាសត្វ បុគ្គល តួខ្លួន ក្នុងរូបរាងកាយ ទាំងខាងក្នុងគឺ ទាំងដែលជារបស់ខ្លួន ទាំងខាងក្រៅគឺទាំងដែលជារបស់អ្នកដ៏ទៃ។
សេចក្តីនេះ
ព្រះមានព្រះភាគ
ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ទុកដើម្បីបង្ហាញដល់សភាពប៉ិនប្រសព្វ
ឈ្លាសវៃក្នុងកម្មដ្ឋាន របស់ភិក្ខុអ្នកប្រតិបត្តិ
ប្រារព្ធក្នុងកាយរបស់ខ្លួនខ្លះ របស់អ្នកដ៏ទៃខ្លះ ហាក់ដូចនិយាយបានថា
ព្រមៗគ្នា។
ពាក្យថា សមុទយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ វិហរតិ ប្រែថា ពិចារណាឃើញនូវធម៌ដែលប្រជុំកើតឡើងក្នុងកាយ
នេះមានន័យថា អ្នកបដិបត្តិយ៉ាងនេះ រមែងកើតមានដឹងច្បាស់
ឃើញច្បាស់ការកើតឡើងក្នុងរូបធម៌នៃបុព្វណាមួយ ពោលគឺ
ឃើញបច្ច័យដែលធ្វើឲ្យរូបធម៌កើតឡើង មានចិត្ត
និងវាយោធាតុដែលកើតអំពីចិត្តជាដើម រហូតដល់ក្នុងរូបកាយទាំងពួង ពោលគឺ
ឃើញបច្ច័យដែលជាសាធារណៈនៃរូបខន្ធ ដែលបានដល់៖
-អវិជ្ជា សេចក្តីមិនដឹងនូវអរិយសច្ច៤
-តណ្ហា សេចក្តីប្រាថ្នាត្រូវការ
-ឧបាទាន សេចក្តីប្រកាន់មាំ
-កម្ម គឺ កុសល និងអកុសល ដែលធ្វើទុក ដែលជាបច្ច័យអតីត
-អាហារ គឺអាហារដែលបរិភោគចូលទៅ ដើម្បីគាំទ្ររូបខន្ធ ឲ្យតាំងនៅបានរហូតអស់មួយជីវិត ដែលជាបច្ច័យបច្ចុប្បន្ន។
ដូច្នេះ រូបខន្ធទាំងអស់ មានការកើតឡើងជាធម្មតា ព្រោះបច្ច័យយ៉ាងនេះឯង។
ពាក្យថា វយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ វិហរតិ ប្រែថា ពិចារណាឃើញនូវធម៌ ដែលសូន្យទៅក្នុងកាយ
នេះមានន័យថា អ្នកប្រតិបត្តិយ៉ាងនេះ
រមែងឃើញនូវការរលត់ទៅជាធម្មតាក្នុងរូបធម៌នៃបុព្វណាមួយ
រហូតបានដល់ក្នុងរូបកាយទាំងអស់ ព្រោះហេតុនែបច្ច័យទាំងនោះ មានចិត្ត
មានអវិជ្ជាជាដើមនោះឯង រលត់ទៅ។
ពាក្យថា សមុទយវយធម្មានុបស្សី វា កាយស្មឹ វិហរតិ ប្រែថា ពិចារណាឃើញនូវធម៌ ដែលប្រជុំកើតឡើងក្នុងកាយ ទាំងធម៌ដែលសូន្យទៅក្នុងកាយ នេះមានន័យថា
រមែងកើតមាន ដឹងច្បាស់ ឃើញច្បាស់នូវកាតកើតឡើង
ព្រោះបច្ច័យកើតឡើងជាធម្មតាតាមកាលដ៏សមគួរ រមែងកើតមានដឹងច្បាស់
ឃើញច្បាស់នូវការរលត់ទៅ ព្រោះបច្ច័យរលត់ទៅជាធម្មតាតាមកាលសមគួរ។ សេចក្តីនេះ
ព្រះមានព្រះភាគ
ព្រះអង្គសម្តែងដល់សភាពដែលបញ្ញាញាណរបស់អ្នកបដិបត្តិចាស់ក្លា
រហូតអាចឃើញទាំងការកើតឡើង ទាំងការរលត់ទៅក្នុងអារម្មណ៍តែមួយជាមួយគ្នា
ដែលជាការបដិបត្តិប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីកើតនូវវិប្បស្សនាបញ្ញានោះឯង។
ពាក្យថា អត្ថិ កាយោតិ វា បនស្ស សតិ បច្ចុបដ្ឋិតា ហោតិ។ល។ ជាដើម ប្រែថា មួយទៀត ស្មារតីរបស់ភិក្ខុនោះ ក៏ផ្ចង់ឡើងចំពោះថា កាយមានមែន ជាដើម
មានន័យថា សតិរបស់ភិក្ខុនោះ ដែលប្រកបនឹងបញ្ញា តាមពិចារណាឃើញនូវកាយានេះ
រមែងប្រាកដដល់គេថា “កាយ គឺរូបកាយ ឬរូបក្ខន្ធប៉ុណ្ណោះ មានពិតមែន ប៉ុន្តែ
សត្វក្តី បុគ្គលក្តី ស្រីក្តី ប្រុសក្តី អត្តាក្តី វត្ថុជារបស់អត្តាក្តី
រមែងមិនមាន” ហើយសតិហ្នឹងទៀត
មិនបានប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីប្រយោជន៍យ៉ាងដ៏ទៃទៀតទេ គឺ
ប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីប្រយោជន៍ដល់ញាណ គឺជាបច្ច័យដល់ញាណ សេចក្តីដឹងដ៏ក្រៃលែង
ចម្រើនតទៅប៉ុណ្ណោះ និងដើម្បីបង្កើននូវកម្លាំងនៃសតិ ជាប់បន្តទៅជាលំដាប់
ប៉ុណ្ណោះជាប្រមាណ បានសេចក្តីថា ប្រព្រឹត្តទៅត្រឹមតែចម្រើននៃសតិ
និងសម្បជញ្ញៈ។ ការសំខាន់របស់សតិ ក៏មានត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ សតិក៏មានការកើតឡើង
រលត់ទៅជាធម្មតា ដូចដឹងខន្ធដ៏ទៃៗទាំងឡាយដែរ កាលបើការសំខាន់របស់សតិ
ប្រាកដមានត្រឹមតែប៉ុណ្ណោះ ក៏រមែងជាអ្នកប្រតិបត្តិ មានចិត្ត
មិនអាស្រ័យដោតណ្ហា គឺចំណង់ចង់បានសតិ ដែលប្រកបនឹងបញ្ញានោះៗ
និងមិនអាស្រ័យដោយទិដ្ឋិ គឺសេចក្តីឃើញខុសពីសេចក្តីពិតរបស់សតិទេ
ព្រោះដោយហេតុមានយ៉ាងនេះឯង ទើបជាអ្នកបរិសុទ្ធ
មិនមានសេចក្តីប្រកាន់អ្វីៗតិចតួចក្នុងរូប ឬវេទនា ឬសញ្ញា ឬសង្ខារ ឬវិញ្ញាណ
ថានេះជាអត្តាតួខ្លួន ឬជាវត្ថុរបស់អត្តាតួខ្លួនឡើយ
ហើយក៏ជាការសម្រេចទីបំផុតនៃការបដិបត្តិតាមប្រការដូចបានពោលមកនេះឯង ឈ្មោះថា
ជាអ្នកពិចារណាឃើញ កាយក្នុងកាយនោះឯង។
កាយានុបស្សនាសតិបដ្ឋាន សតិតាំងមាំនៅត្រង់កាយ ក្នុងការពិចារណារឿយៗនូវ កាយ គឺរូបធាតុ នោះមាន១៤ពួក ឬ១៤បព្វៈ ៖
១-អានាបានបព្វៈ ពួកធម៌ ដែលសតិចូលទៅតាំងមាំនៅត្រង់កាយ ក្នុងការកំណត់ដឹងនូវខ្យល់ដកដង្ហើម កាលដកដង្ហើមចូលវែង ឬខ្លី កាលដកដង្ហើមចេញវែង ឬខ្លី។
២-ឥរិយាបថបព្វៈ ពួកធម៌ ដែលសតិចូលទៅតាំងមាំនៅត្រង់កាយ ក្នុងការកំណត់ដឹង នូវឥរិយាបថធំ កាលដើរ កាលឈរ កាលអង្អុយ កាលដេក។
៣-សម្បជញ្ញបព្វៈ ពួកធម៌
ដែលសតិចូលទៅតាំងមាំនៅត្រង់កាយ ក្នុងការកំណត់ដឹងនូវសម្បជញ្ញៈ
គឺសេចក្តីដឹងខ្លួន ក្នុងឥរិយាបថតូច កាលដើរទៅមុខ ឬថយក្រោយ
កាលក្រឡេកមើលទៅមុខ ឬក្រឡេកមើលទៅទិសផ្សេងៗ កាលបត់ដៃជើង
ឬលាដៃជើងកាលទ្រទ្រង់នូវសង្ឃាដី បាត្រ និងចីវរ កាលបរិភោគ ផឹក ទំពារ
លេបបឺត ជញ្ជក់ កាលបន្ទោបង់នូវឧច្ចារៈ បស្សាវៈ កាលដែលដើរ ឈរ អង្គុយ ដេកលក់
ភ្ញាក់ឡើង និយាយ ស្ងៀម។
